දරුඵල පමා කරන එන්ඩොමෙට්රියෝසිස්.
ගර්භාෂය ඇතුලත වැඩෙන රුධිර පටක වලට සමානව ගර්භාෂයෙන් පිටත ද පටක වර්ධනය වීම එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් තත්වය ලෙස හදුන්වනවා. මෙමගින් ප්‍රජනන පද්ධතියේ ප්‍රදාහ තත්වයක් සහ ඩිම්භකෝෂ, පැලෝපීය නාල සහ උදර කුහරය තුල ඇති අවයව මත කැළැල් පටක ඇති කරන බැවින් දරුඵල ප්‍රමාදවීම සිදුවන්නට පුළුවනි. එසේම එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් තත්වයෙන් පෙලෙන කාන්තාවකට වේදනාකාරී ඔසප්වීමක් සිදුවනවා. කාන්තාවකට එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඇතිවීමට පැහැදිලි හේතුවක් නොමැති අතර බටහිර වෛද්‍යවිද්‍යාවට අනුව සුවකිරීමට නොහැකි වේ. නමුත් ආයුර්වේදය තුල එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් රෝගය සුව කිරීමට ඖෂධ ඇත.
සාමාන්‍යයෙන් ගර්භාෂය ඇතුලත වැඩෙන රුධිර පටක ඔසප් චක්‍රයට අනුව ක්‍රමයෙන් ඝනවී ඩිම්භ මොචනයෙන් පසු ගැබ් ගැනීමක් සිදු නොවුනහොත් කැඩී රුධිරය සමග යෝනි මාර්ගයෙන් පිටව යයි. ගර්භාෂයෙන් පිටත මෙම පටක සෑදුනු විටත් ඔසප් වීමේදී මෙන් එම පටක කැඩී රුධිරය නිකුත් කරයි. නමුත් එම රුධිරය උදර කුහරය තුල එකතුවේ.
එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් තත්වය ඩිම්බ කෝෂවල හටගත් විට, එන්ඩොමෙට්‍රියෝමා ලෙස හඳුන්වන ගෙඩි සෑදිය හැක. අවට පටක ප්‍රදාහයට ලක්වී කැළැල් පටක සෑදිම මෙන්ම ඇලවුම් (adhesions) ලෙස හඳුන්වන තන්තුමය පටක පටි ද සෑදිය හැක. මේවා ශ්‍රෝණි පටක සහ අවයව එකිනෙක ඇලවීමට හේතු විය හැක.
රෝග ලක්ෂණ
- ඔසප් වීමේදී ඇතිවන අධික වේදනාව. මෙම වේදනාව ඔසප් වීමට පෙර පටන් ගෙන දින කිහිපයක් පැවතිය හැකිය. විශේෂයෙන්ම තුනටිය සහ යටිබඩ වේදනාව ගෙන දේ.
- ලිංගිකව එක්වීමේදී සහ ඉන් පසුව ඇතිවන වේදනාව
- ඔසප් කාලය තුලදී මුත්‍රා කිරීමේදී සහ මල පිට කිරීමේදී ඇතිවන වේදනාව
- ඇතැම්විට අධික ලෙස ඔසප් වීම
- මද සරුභාවය
- මීට අමතරව මහන්සිය, බඩ පිපුම, මලබද්ධය, ඔක්කාරය සහ පාචනය ද පෙන්විය හැකිය.
වේදනාවේ තිවෘරතාවය රෝගයේ බරපතලකම සමග සැසදිය නොහැක. යම් අයෙකුට අධික වේදනාවක් සමග රෝග තත්වය ස්වල්පයෙන් තිබිය හැකිය. තවත් අයෙකුට රෝගය බරපතල ලෙස ඇතිව තිබුනත් වැඩි වේදනාවක් නොතිබෙන්නට පුළුවනි.
පෙර සදහන් කල ආකාරයට එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඇතිවීමට නිශ්චිත හේතුව පැහැදිලි නොමැති නමුත් විය හැකි හේතු කිහිපයක් පහත දක්වා ඇත.
- ප්‍රතිගාමී ඔසප් වීම.
ඔසප් රුධිරය ශරීරයෙන් පිටතට ගලා යාම වෙනුවට පැලෝපීය නාල හරහා නැවත ශ්‍රෝණි කුහරයට ගලා යන විට මෙය සිදු වේ. ඔසප් රුධිරයෙහි ගර්භාෂයේ අභ්යන්තර බිත්තිය ආවරණය කරන එන්ඩොමෙට්රියම් සෛල අඩංගු වේ. මෙම සෛල ගර්භාෂයෙන් පිටතට පැමිණ ශ්‍රෝණි බිත්තිවලට සහ ශ්‍රෝණි අවයවවල මතුපිටට ඇලී සිටිය හැක. එහිදී, එම පටක වර්ධනය වීමෙන්, එක් එක් ඔසප් චක්‍රය පුරාම ඝණ වීම සහ ලේ ගැලීම සිදු විය හැක.
- පෙරිටෝනියල් සෛල, එන්ඩොමෙට්රියම් සෛල බවට පරිවර්තනය වීම
හෝර්මෝන හෝ ප්‍රතිශක්තිකරණ සාධක නිසා උදරයේ අභ්‍යන්තරය ආවරණය කරන සෛල නොහොත් පෙරිටෝනියල් සෛල, ගර්භාෂයේ අභ්‍යන්තරයේ ඇති එන්ඩොමෙට්රියම් සෛල බවට පරිවර්තනය වීමට හැකි බව මේ පිළිබද විශේෂඥයින් පවසති.
- ශල්‍යකර්ම නිසා ඇතිවන සංකූලතා.
සිසේරියන් ශල්‍යකර්මය වැනි උදර ප්‍රදේශයට සිදු කරන ශල්‍යකර්මවලදී සිදු කරන ලද කැපුම් නිසා හටගන්නා කැළැල් පටක වලට එන්ඩොමෙට්‍රියල් සෛල සම්බන්ධ විය හැක.
- එන්ඩොමෙට්රියම් සෛල ප්‍රවාහනය.
රුධිර නාල හෝ පටක තරල පද්ධතිය මගින් එන්ඩොමෙට්‍රියල් සෛල ශරීරයේ අනෙකුත් කොටස් වෙත ගෙන යා හැක.
- ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියේ තත්වය. ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියේ ගැටලුවක් නිසා ශරීරයට එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් පටක හඳුනා ගැනීමට සහ විනාශ කිරීමට නොහැකි විය හැක.
මීට අමතරව, පාරිසරික දුෂණය නිසා පරිසරයට එකතුවන විෂ ද්‍රව්‍ය සහ ජීවන රටාව මෙම තත්ත්වය අවුලුවාලීමට හෝ උග්‍ර කිරීමට දායකත්වයක් දක්වයි.
කාන්තාවකට එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කරන සාධක වන්නේ ,
- දරුවන් බිහි නොකිරීම.
- ඔසප් වීම අඩු වයසින් ආරම්භ වීම.
- කෙටි ඔසප් චක්‍රයක් (දින 27 ට අඩු) පැවතීම
- අර්තවහරණය වැඩි වයසකදී සිදුවීම.
- දින හතකට වඩා වැඩි කාලයක් පවතින අධික ඔසප් කාලය.
- ශරීරයේ එස්ටජන් ඉහළ මට්ටමක පැවතීම
- අඩු ශරීර ස්කන්ධ දර්ශකයක් පැවතීම .
- මව, නැන්දා හෝ සහෝදරිය වැනි එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඇති ඥාතීන් සිටීම.
එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් රෝගයට ප්‍රතිකාර නොකළහොත් විවිධ සංකූලතා ඇති විය හැක. එන්ඩොමෙට්‍රියල් වර්ධනය නිසා ඇති වන ඇලීම් සහ කැළැල් පටක නිසා ඉන්ද්‍රියයන් එකට ඇලීම , දිගුකල් පවතින වේදනාව සහ සරු බව අඩු වීම ඒ අතර වේ. දරුණු අවස්ථාවල දී, එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඩිම්බ කෝෂ වල ක්‍රියාකාරිත්වයට බලපෑම් කළ හැකි අතර ශල්‍යකර්ම මැදිහත්වීමක් ද අවශ්‍ය විය හැකිය.
එසේ වුවද, සංකීර්ණ නොවන අවධියේ එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් තත්වය ඇති බොහෝ දෙනෙකුට තවමත් පිළිසිඳගෙන ගැබ් ගැනීමක් කළ හැකිය. සෞඛ්‍ය සේවා වෘත්තිකයන් එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඇති අයට දරුවන් ලැබීම ප්‍රමාද නොකරන ලෙස උපදෙස් දෙන්නේ කාලයත් සමඟ එම තත්වය නරක අතට හැරිය හැකි බැවිනි.
අල්ට්‍රා සවුන්ඩ් ස්කෑන් පරීක්ෂණයෙන් සහ ලැපරොස්කොපි පරීක්ෂණයෙන් එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් තත්වය හදුනා ගැනීමට සහ එහි සංකීර්ණ තාවය නිගමනය කිරීමට භාවිතා වේ. එසේම ලැපරොස්කොපි පරීක්ෂණයකින් එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් වර්ධනයේ පිහිටීම, ප්‍රමාණය සහ ප්‍රමාණය පිළිබඳ තොරතුරු සැපයිය හැකි අතර වැඩිදුර පරීක්ෂණ සඳහා බයොප්සි නම් පටක සාම්පලයක් ද ලබා ගත හැක. නිසි සැලසුමක් ඇතිව, ශල්‍ය වෛද්‍යවරයෙකුට ලැපරොස්කොපි පරීක්ෂාවේදී එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් සඳහා ප්‍රතිකාරද කළ හැකිය.
ප්‍රතිකාර ලෙස ශල්‍යකර්මයක් මගින් එන්ඩොමෙට්‍රියෝ පටක ඉවත් කිරීම, හෝමෝන ප්‍රතිකාරය මෙන්ම දරුපල බලාපොරොත්තුවන අයට වැඩිපුර ඩිම්භ මේරීමට ඖෂධ ලබා දීම, මෙනම නල දරු උපත් සදහා යොමු කිරීම ආදිය සිදු කරයි.
ගර්භාෂය සහ ඩිම්බ කෝෂ ඉවත් කිරීම එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් සඳහා වඩාත් ඵලදායී ප්‍රතිකාරය ලෙස කලක් සලකනු ලැබුවා. නමුත් අද,එය සලකන්නේ වෙනත් ප්‍රතිකාර ක්‍රම ක්‍රියාත්මක නොවූ විට භාවිතා කල හැකි අවසාන විසඳුම ලෙසයි. එයට හේතු වන්නේ ඩිම්භ කෝෂ ඉවත් කිරීම නිසා බොහෝ සංකූලතා හට ගැනීමේ හැකියාව ඇති නිසයි.
ආයුර්වේද මූලධර්මවලට අනුව, එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් ඇතිවන්නේ දෝෂ (වාත, පිත්ත සහ කප) අසමතුලිතතාවය සහ ශරීරයේ විෂ (අමා) එකතුවීම නිසා බව විශ්වාස කෙරේ. ඒ අනුව දෝෂ අසමතුලිතතාවය යථා තත්වයට පත් කිරීම, විෂ ද්‍රව්‍ය ඉවත් කිරීම සහ ප්‍රජනක පද්ධතිය ශක්තිමත් කිරීම ප්‍රතිකාර වල අරමුණු වේ.
ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමේදී එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් රෝගය උත්සන්න වීම වැළැක්වීම සඳහා යම් යම් ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කිරීමට උපදෙස් ලැබේ. අධික ආතතියෙන් වැළකී සිටීම, සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර රටාවක් පවත්වා ගැනීම, ප්‍රමාණවත් විවේකයක් ලබා ගැනීම සහ සමබර ජීවන රටාවක් අනුගමනය කිරීම මෙම තත්ත්වය වඩා හොඳින් කළමනාකරණය කිරීමට දායක විය හැකිය.
සකසන ලද ආහාරවලින් වැලකි සිටීම, ධාන්‍ය වර්ග සහ නැවුම් එළවලු වලින් පිස ගන්නා ආහාර ලබාගැනීම, ශරීරයේ එස්ට්‍රජන් මට්ටම වැඩි කල හැකි ආහාර වලින් වැලකි සිටීම, කැෆේන් සහ අධික ලෙස කුළුබඩු යෙදු ආහාර හා පාන වර්ග අවම කිරීම ආදිය මෙන්ම යෝගා ව්‍යායාම, භාවනා කිරීම, සංයමන අභ්‍යාස කිරීම, ඇවිදීම සහ පිහිනීම වැනි ව්‍යායාම වල යෙදීම මේ අතර වේ.
ආයුර්වේද වෛද්‍යවරුන් විසින් පුද්ගල අවශ්‍යතා අනුව සකස් කරන ලද ශාකසාර සංයෝග එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් තත්වය සදහා ප්‍රතිකාර ලෙස නිර්දේශ කරන අතර මෙම ආයුර්වේද ඖෂධ පැළෑටි හෝමෝන සමතුලිතතාවයට සහාය වීම, ප්‍රදාහය අඩු කිරීම සහ ප්‍රජනක සෞඛ්‍යය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ප්‍රවේශමෙන් තෝරා ගන්නා බැවින් වෛද්‍ය උපදෙස් මත භාවිතා කල යුතු වේ.
මීට අමතරව එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් පාලනය කිරීමට ආයුර්වේද ප්‍රතිකර්ම වන Abhyanga (ආයුර්වේද සම්බාහනය), ස්වේදන (ඖෂධ වාෂ්ප චිකිත්සාව) සහ පංචකර්ම (විෂ ඉවත් කිරීමේ ප්‍රතිකාර) වැනි ප්‍රතිකාර උපකාරී වන අතර එමගින් ශරීරයේ විෂ ඉවත් කිරීම, වේදනාව අඩු කිරීම සහ ශ්‍රෝණි කලාපයට රුධිර සංසරණය වැඩි දියුණු කිරීම සිදුවේ. මෙම ප්‍රතිකාර ක්‍රම ශරීරයේ ස්වාභාවික සුව කිරීමේ ක්‍රියාවලීන්ට සහාය වීම සඳහා පරිපූර්ණ ලෙස ක්‍රියා කරයි.
එන්ඩොමෙට්රියෝසිස් කළමනාකරණය සහ ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා, ඔබට සුවපහසුවක් දැනෙන සෞඛ්‍ය සේවා වෘත්තිකයෙකු සොයා ගැනීම වැදගත් වේ. ඔබ යම් ප්‍රතිකාරයක් ආරම්භ කිරීමට පෙර ඔබට දෙවන මතයක් (second opinion) ලබා ගැනීමට හැක. එමගින්, ඔබට සියලු විකල්ප සහ එම එක් එක් ක්‍රමයේ වාසි සහ අවාසි හොදින් වටහා ගෙන සුදුසුම ප්‍රතිකාරය සදහා යොමු වන බවට සහතික විය හැක.